Δρ. Μαρία Αλβανού
(Εγκληματολόγος-Ειδικός σε θέματα τρομοκρατίας- Αναλύτρια στο RIEAS)
Copyright: www.rieas.gr
11 Σεπτεμβρίου 2001: η πρωτοφανής σε μέγεθος και αντίκτυπο επίθεση των ισλαμιστών εξτρεμιστών στη Νέα Υόρκη ξεκίνησε ένα καινούργιο κεφάλαιο στη διεθνή τρομοκρατία και στην αντιμετώπιση της. Φέτος συμπληρώνονται οκτώ χρόνια από το χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους και ο απολογισμός έχει να μας πει πολλά.
Καταρχήν- παρά τα όσα πίστευαν κάποιοι – οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν κατέρρευσαν από το βαρύ πλήγμα. Αντίθετα, παρατηρήθηκε ανάκαμψη της χώρας με πρωτοφανή κοινωνική συλλογικότητα και αποφασιστικότητα απέναντι στον τρομοκρατικό κίνδυνο. Είναι χαρακτηριστικό ότι οι εγχώριες ισλαμικές κοινότητες ήταν από τις πρώτες που καταδίκασαν την επίθεση και δήλωσαν πρόθυμες για συνεργασία με τις αρχές, προκειμένου να εντοπιστούν και να απομονωθούν εξτρεμιστικά στοιχεία. Δυστυχώς, η αμερικανική απάντηση στην 11η Σεπτεμβρίου χαρακτηρίστηκε και από υπερβολές που αμαύρωσαν σε μεγάλο βαθμό το ηθικό υπόβαθρο της Δύσης.
Το Γκουαντάναμο, οι μυστικές συλλήψεις σε εδάφη ξένων κρατών και οι μέθοδοι ανάκρισης με έμπνευση τα εγχειρίδια βασανιστηρίων εξόργισαν όχι μόνο τον ισλαμικό κόσμο, αλλά και τους απανταχού υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Είναι σημαντικό όμως ότι η ίδια η Αμερική αντέδρασε στις ακρότητες. Έκαναν την εμφάνιση τους κινήματα για την προάσπιση των ελευθεριών με έντονη δράση, που έχουν την υποστήριξη προσωπικοτήτων του Ακαδημαϊκού χώρου, του Λόγου και της Τέχνης (ακόμη και αστέρων του Χόλυγουντ). Η εκλογή του πρόεδρου Ομπάμα (από τις πρώτες ενέργειες του οποίου ήταν η υπογραφή διατάγματος για το κλείσιμο του Γκουαντάναμο) αποτέλεσε ενδεικτικό σημάδι της επιστροφής της χώρας σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης του τρομοκρατικού κινδύνου δίχως να καταπατούνται τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Ούτε στη Γηραιά Ήπειρο αποφύγαμε όμως τις υπερβολές. Τόσο στη Μεγάλη Βρετανία όσο και στην Ισπανία οι αντιτρομοκρατικοί νόμοι που εφαρμόστηκαν είναι πρωτοφανείς σε αυστηρότητα. Οι επιθέσεις σε Λονδίνο και Μαδρίτη στάθηκαν η αφορμή για να ανασταλούν δικαιώματα και ελευθερίες που θεωρούσαμε δεδομένα στον νομικό μας πολιτισμό και να ισχύσουν απαράδεκτες πρακτικές: επ’αόριστον κρατήσεις αλλοδαπών, «incommunicado» (απομόνωση του κατηγορουμένου και μη επαφή με τον δικηγόρο και τους οικείους του), δίκες χωρίς δικαίωμα πλήρους γνώσης από τον κατηγορούμενο του φακέλου κατηγορίας, κλπ. Ακόμη, σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης και εγχώριας έννομης τάξης των Κρατών-Μελών λαμβάνονται νομοθετικές πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο τις προσωπικές ελευθερίες (καταγραφή και φύλαξη τηλεφωνικών αρχείων, υπερβολική «ευρύτητα» στη νομική περιγραφή τρομοκρατικών αδικημάτων κλπ.). Βέβαια το Δικαστήριο του Στρασβούργου με αρκετές αποφάσεις του προσπαθεί να περιορίσει μέτρα και νόμους που παραβιάζουν την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αλλά αυτό δεν ακυρώνει τα «δρακόντεια» χαρακτηριστικά της ευρωπαϊκής αντιτρομοκρατικής πολιτικής.
Θα πρέπει φυσικά να επισημανθεί ότι ταυτόχρονα με την αυστηρότητα που διέπει τη διεξαγωγή του «πολέμου κατά της τρομοκρατίας», εντάθηκε και ο κίνδυνος χτυπημάτων από οργανώσεις που εντάσσονται στο πλέγμα της διεθνούς τρομοκρατίας. Τα γεγονότα στο Μουμπάι ξαναθύμισαν στον κόσμο τη φρίκη και το μέγεθος που μπορεί να λάβει μια τρομοκρατική επίθεση. Το ίδιο και οι απόπειρες επιθέσεων που απετράπησαν στα αεροδρόμια της Γλασκώβης και του Λονδίνου. Στο Διαδίκτυο υπολογίζεται ότι υπάρχουν σήμερα πάνω από 5000 ιστοσελίδες που χαρακτηρίζονται ως «jihadi websites», έχουν δηλαδή περιεχόμενο που «διαφημίζει» τον «ιερό πόλεμο» των εξτρεμιστών και προσκαλούν υποστηρικτές, δίνοντας μάλιστα on line οδηγίες για τη διάπραξη τρομοκρατικών ενεργειών. Η απειλή λοιπόν είναι παρούσα και δεν είναι κύημα φαντασίας (παρά τις «θεωρίες συνωμοσίας» που κατά καιρούς κάνουν την εμφάνιση τους και είναι ιδιαίτερα προσφιλείς στις ελληνικές συζητήσεις περί τρομοκρατίας).
Στο έδαφος της χώρας μας ευτυχώς δεν είχαμε μέχρι στιγμής την αιματηρή εμφάνιση της διεθνούς τρομοκρατίας και κερδίσαμε το στοίχημα των ασφαλών Ολυμπιακών Αγώνων. Αυτό σίγουρα δεν σημαίνει ότι πρέπει να εφησυχάζουμε, με δεδομένη μάλιστα τη γεωγραφική θέση της Ελλάδας και το πρόβλημα της λαθρομετανάστευσης. Άλλωστε εμείς έχουμε να απαντήσουμε και στην πρόκληση της αναβίωσης της εγχώριας τρομοκρατίας, με επιθέσεις σε τηλεοπτικούς σταθμούς, αστυνομικά όργανα, το Χρηματιστήριο Αθηνών και μια μεθοδολογία βομβιστικών ενεργειών που θυμίζουν Βαγδάτη.
Κοντά μια δεκαετία μετά την τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου τίθεται το ερώτημα αν καταφέραμε έστω και λίγο να προσεγγίσουμε τις γενεσιουργές αιτίες του φαινομένου της διεθνούς τρομοκρατίας. Μήπως περιοριστήκαμε σε αντιτρομοκρατικούς νόμους με δυνατότητες καταστολής που ξεπερνούν τα όρια των δημοκρατικών κοινωνιών, ενώ την ίδια στιγμή η καταπολέμηση της τρομοκρατίας μπορεί να χρησιμοποιείται ως «μπαλαντέρ» στη διεθνή πολιτική και διπλωματία (όπως εικάζεται στην πρόσφατη υπόθεση αποφυλάκισης του καταδικασμένου ως ενόχου για την επίθεση στο Lockerbie); Αν όντως η τρομοκρατία είναι η κοινωνική ασθένεια της εποχής, τότε δεν θα αποδώσουν μέτρα που θεραπεύουν μόνο τα συμπτώματα. Θα χρειαστεί να βρεθεί το εμβόλιο που θα την αντιμετωπίζει αποτελεσματικά, ή ακόμη καλύτερα θα προλαμβάνει την εμφάνιση της.